پادکست رادیو دال چطور ساخته می‌شود؟
گاهی افرادی به من پیام میدن و سوال می‌پرسن که برای تهیه پادکست از چه برنامه‌هایی استفاده میکنی و چطور کار ضبط و ویرایش رو انجام میدی. یکی از این افراد محمد بود که قبلا یک قسمت باهاش ضبط کرده بودیم. نتیجه این سوال و جواب‌ها بین من و محمد شد یک پادکست جدید به نام قلم جادو. این اتفاق باعث شد تصمیم بگیرم به امید اینکه این حرف‌ها فردا روزی به درد نفر دیگه مثل محمد بخوره، در یک پست به صورت کامل از صفر تا صدِ تهیه و انتشار یک قسمت از رادیو دال رو تشریح کنم. علاوه بر این یادم نرفته که خود من هم در روز اول کار تهیه پادکست رو با کمک گرفتن از پست جادی شروع کردم و حالا وقتشه منم سهم خودم رو ادا کنم.
در رابطه با ساخت پادکست پیش از این مطالب و پست‌های خوب دیگری هم نوشته شده. این نوشته با اکثر مطالب پیشین از چند منظر متفاوته: اینجا راجع به ساخت پادکست و اینکه چیکار باید بکنید حرف نزدم، در مورد این موضوع مطلب زیاده. من اینجا میخوام ریز به ریز راجع به هر قدمی که برای انتشار یک قسمت برمیدارم صحبت کنم. نکته خوبِ داستان اینه که من همه کارهای پادکست رو خودم انجام میدم و از سرویس خاصی استفاده نمیکنم، برای همین در این پست هم میتونید با راه‌حل‌های ساخت و انتشار پادکست بدون وابستگی به سرویس‌های جانبی آشنا بشید، و هم نرم‌افزارهایی که من باهاشون کار میکنم و همگی آزاد و رایگان هستند رو بشناسید.
دقت داشته باشید که یه بخش‌هایی از این پست که مربوط به انتشار پادکسته تا حدودی تخصصی است. اشاره به این مباحث فقط برای کامل بودن این نوشته است و خیلی لازم نیست روشون دقیق بشید.
تجهیزات و برنامه‌ها
میکروفن
مهم نیست داستان روایت میکنی، مقاله‌ای رو تعریف میکنی یا برنامه‌ات مصاحبه‌ایست، اولین نیازمندی برای ساخت پادکست یه میکروفونه که کار کنه و منظور از کار کردن اینه که کیفیت قابل قبولی داشته باشه. در حال حاضر من به میکروفن حرفه‌ای دسترسی ندارم. اوائل کار بهترین میکروفنی که بهش دسترسی داشتم میکروفن خود لپ‌تاپ بود. اما بعدا یه هدست شیائومی گرفتم. در کل کیفیت بد نیست و کار رو راه میندازه. برای اینکه موقع ضبط نویز نداشته باشم حواسم هست چه ساعتی زمان گفتگو رو تنظیم میکنم. کولر و تلویزیون رو خاموش میکنم. بسته به مدل لپ‌تاپ ممکنه وقتی سیستم به برق وصله یه نویز رو صدا بیفته. چک کنید و اگر این مشکل هست قبل از ضبط لپ‌تاپ رو کامل شارژ کنید تا موقع ضبط به برق نباشه.
البته من فقط زمانی میتونم از هدفونم استفاده کنم که مکالمه دورادور باشه. در صحبت‌های رو در رو هنوز همون میکروفن لپ‌تاپ بهترین گزینه‌ای که دارم. البته در کنارش با گوشی هم صحبت‌ها رو ضبط میکنم تا اگر مشکلی پیش اومد یا بنا به دلایلی کیفیت ضبط بد شد بتونم از این نسخه استفاده کنم.
در رابطه با تاثیر میکروفن در ضبط و چگونگی بهبود عملکرد اون قبلا در یک پست به صورت مفصل توضیحاتی داده‌ام.
ضبط مکالمه
اگر رادیو دال رو گوش داده باشید می‌دونید که بیشترین مهمان‌های برنامه در خارج از کشور هستند. در نتیجه نیاز به راهی هست که من بتونم با یک کیفیت مناسب با اونها تماس بگیرم و گفتگو رو ضبط کنم.
راه‌حل‌هایی که برای این کار هست همگی مشکلاتی دارند. روشی که از همه کم دردسرتره اینه که از طریق اسکایپ تماس بگیرید و مکالمه رو ضبط کنید. ولی خب زمانی که من پاکست رو شروع کردم فکر کنم این قابلیت در اسکایپ وجود نداشت. برای همین در اون زمان گاهی با نرم‌افزار AudioHijack صدا رو از روی اسکایپ میگرفتم و ضبط میکردم.
علاوه بر این یک راهکار دیگه که چندین بار ازش استفاده کردم ضبط صدا به صورت جداگانه بوده. به این صورت که هر دو طرف صدای خودشون رو جداگانه ضبط میکنند. من بعدا این صداها رو در نرم‌افزار ویرایش صدا با هم تلفیق میکنم. مشکل اصلی در این روش اینه که باید حواست باشه صدای میکروفن به بلندگو نرسه تا صدا دوبار ضبط بشه.
راهکارهای دیگری هم مثل TryCast وجود داره که بهتون اجازه میدند از طریق وب تماس رو برقرار کنید و ضبط داشته باشید، ولی خب همگی پولی هستند (ماهی ده دلار).
ویرایش صدا
بعد از اینکه گفتگو ضبط شد نوبت این میشه که این فایل‌ها ویرایش بشن. گزینه‌های شیک و ترتمیزی مثل آدوب آدیشن برای این کار موجوده، اما من علاقه‌ای به نصب برنامه‌های کرک شده نداشتم. گاراژبند گزینه خوبی بود، اما امکانات محدودی برای ویرایش صدا داشت و بیشتر به درد موزیسین‌ها میخورد. برنامه‌ای که من از ابتدا تا الان ازش استفاده میکنم Audacity هستش. نرم‌افزار آزاده، قابلیت‌های خوبی داره و کلی آموزش برای موجوده.
در این قسمت، کارهای عمده‌ای که من انجام میدم شامل نویزگیری، همسان‌سازی سطح صدا، حذف قسمت‌های زائد و اضافه کردن Intro و Outro و همینطور موسیقی به کاره. رادیو دال که خیلی outro نداره، ولی برای intro لازمه یه قسمتی خودم ضبط کنم. ضبط صدا رو داخل خود Audacity انجام میدم. در مورد موسیقی هم از مجموعه‌ای که دارم یه چیزی اضافه میکنم.
موسیقی
انتخاب موسیقی مناسب از همون اوائل یکی از کارهای زمانبر بود. گذاشتن آهنگی که خوب با حال و هوای گفتگو همخوانی داشته باشه میتونه ساعت‌ها وقت بگیره. بعد از یه مدت من این حساسیت در انتخاب آهنگ رو کنار گذاشتم و از یه مجموعه آهنگِ رایگان استفاده میکنم. هم زمان کمتر میگیره، هم مطمئن هستم به خاطر نقض کپی‌رایت امکان حذف از بسترهای مختلف پیش نمیاد.
البته احتمال این موضوع تقریبا صفره، همینطور امکان شکایت از شما به خاطر استفاده از آهنگ، حتی اگر در خارج از کشور باشید. اما در کل به نظرم دادنِ حس خوب به شنونده با چیزی که برای من نیست کار صحیحی نیست و ممکنه توقعی به وجود بیاره که برطرف کردنش فراتر از توان من باشه.
در مورد پیدا کردن موسیقی رایگان هم بگم که الکی تو سایت‌هایی که ادعا می‌کنن آهنگ رایگان میدن وقت خودتون رو هدر ندید. گشتم نبود، نگرد، نیست. برای موسیقی رایگان فقط به دو تا منبع میتونید اتکا کنید: آرشیو موسیقی مجانی و ساوندکلاود. اولی که قابلیت جستجو خیلی نداره، دومی هم باید بگید دنبال موسیقی با حق نشر آزاد هستید و برید بین میلیون‌ها آهنگ بگردید.
کاور قسمت
هر قسمت از پادکست یه کاور داره که من از روی عکسی که مهمان برنامه در اختیارم میذاره آماده میکنم. برای اینکار از برنامه Gimp استفاده میکنم که معادل آزادِ فوتوشاپه. در کنارش اگر لازم باشه به صورت دسته‌ای اصلاحی روی عکس‌ها انجام بدم از دستورات خط‌فرمانی مثل convert و ffmpeg استفاده میکنم.
کلیپ
تا همین اواخر من از تهیه کلیپ که تصویر متحرک داشته باشه عاجز بودم. اما یه برنامه برای ویرایش ویدئو پیدا کردم به اسم Shotcut. این برنامه هم اپن سورسه و میتونید رایگان نصبش کنید. Audio Spectrom Visulization به شما این اجازه رو میده که روی کاور خودتون بر اساس یک کلیپ صوتی موج صدا درست کنید و تصویر متحرک داشته باشید.
ویرایش تگ
روی فایل صوتی هر قسمت از پادکست توضیحاتی وجود داره که مشخصات اون فایل، مثل نام، نام سازنده، سال انتشار و غیره و توضیح میده. در سیستم عامل مک برای این کار من از برنامه MusicBrainz Picard استفاده میکنم.
هاست کردن
خب، تا اینجا من فایل صوتیِ ویرایش شده خودم رو دارم. کاور و کلیپ هم براش تهیه کرده‌ام و میتونیم بریم سراغ انتشار. اولین قدم برای انتشار قرار دادن فایل بر روی اینترنته. برای این کار نیاز به یک هاست داریم تا بعد از آپلود شنونده‌ها بتونن اونو دانلود کنن. سایت‌های مختلفی این خدمات رو میدن، مثل بلوبری، لیب‌سین و پادبین. ولی اگر مثل من در ایران هستید و دستتون بسته است اینها به دردتون نمیخورن.
در حال حاضر پرطرفدارترین گزینه برای هاست کردن پادکست در ایران سایت Anchor هست که خدمات رایگان هم ارائه میده. من چون برام مهمه کنترل کامل داشته باشم فایل‌ها رو خودم هاست میکنم سراغش نرفته‌ام، علاوه بر اینکه اون زمانی که من شروع کردم اصلا انکری هم نبود. در یک دنیای آزاد احتمالا سراغ Amazon AWS یا گوگل کلاود میرفتم، اما در داخل هم گزینه‌هایی هست، ولی متاسفانه هزینه زیادی دارند. خود من از آرکایو استفاده میکنم که متاسفانه مشکلاتی داره، منجمله سرعت پایین و گاها از دسترس خارج شدن.
نوشتن پست
هر قسمت از رادیو دال یک پست در سایت برای خودش داره که توضیحات کامل اون قسمت رو شامل میشه. در این پست چارچوب گفتگو، سرفصل‌های صحبت و لینک‌ها و مطالب تکمیلی آورده میشه.
من عموما متن‌ها رو در برنامه‌های Pages و VSCode مینویسم. در کنار این دو تا استفاده خیلی زیادی هم از Typora دارم، هم به عنوان محلی برای یادداشت‌های کوتاه، و هم برای نوشتن پست‌های بلند (مثل همین پست). بعد دستکاری کردن قالب‌ها و افزودن یک فونت مناسب، تایپورا در حال حاضر انتخاب اول من برای نوشتن در سیستم عامل مک هست.
آماده‌سازی سایت
خب، تا اینجا من فایل صوتیِ ویرایش شده رو آماده و روی هاست آپلودش کرده‌ام. کاور، کلیپ و متن برای سایت هم تهیه شده و میتونم بریم سراغ انتشار.
سایت رادیو دال با برنامه جکیل و به صورت استاتیک تولید میشه. خوبی این قضیه اینه که علاوه بر سرعت بالا، به راحتی و به صورت رایگان میشه بر روی اینترنت قرارش داد. در حال حاضر سایت رادیو دال توسط Netlify سرو میشه، از همونجا هم گواهی SSL براش گرفته‌ام.
همچنین برای اینکه امکان قرار دادن کامنت در هر پست امکان‌پذیر باشه از سرویس Disqus استفاده میکنم که متاسفانه از ایران در دسترس نیست.
در این مرحله با ساخت یه موضوع جدید انجمن رو هم آماده میکنم تا شنونده‌ها بتونن در اونجا هم نظرات خودشون رو بذارن. برای ساخت این انجمن از برنامه NodeBB استفاده کرده‌ام.
انتشار پادکست
انتشار پادکست به صورت انتشار یک پست در سایت و به روزرسانی فید انجام میشه. بعد از اینکه از درست بودن همه چی روی سیستم خودم مطمئن شدم، تغییرات رو روی گیت‌هاب پوش میکنم و پس از اون نتلیفای سایت رو به روز شده رو سِرو میکنه.
اگر راه‌اندازی سایت به نظر کمی پیچیده شد حق دارید. از گزینه‌های دیگه‌ای مثل وردپرس هم میشد استفاده کرد، ولی در اونصورت لازم بود برای سرور هزینه پرداخت بشه. (البته همین الان هم به خاطر انجمن یک سرور گرفته‌ام، ولی در کل نوشتن پست‌ها در فایل برای من خیلی منطقی‌تر و قابل فهم‌تره تا اینکه ببرم بذارمشون داخل دیتابیس)
اطلاع‌رسانی
من از قبل یک فایل با فرمت مشخص برای انتشار روی هر پلتفرم اجتماعی آماده کرده‌ام. مطابق با همون پست‌ها رو آماده میکنم. پس از این انتشار قسمت جدید در تلگرام و توئیتر با روند عادی انجام میشه. برای اینکه لازم نباشه از پشت لپ‌تاپ برم سراغ گوشی، با عوض کردن Agent مرورگر، این امکان برام مهیا میشه که از داخل مروگر در اینستاگرام هم پست رو منتشر کنم (البته با این روش فیلم نمیشه قرار داد). همچنین توضیحات در رابطه با قسمت جدید برای مخاطبانی که در لیست ایمیل عضو هستند توسط MailChimp ارسال میشه. استفاده از این سرویس تا زمانی که کمتر از هزار مشترک دارید رایگانه، و من کم کم دارم به این محدوده نزدیک میشم.
چک کردن و خاتمه
بعد از انتشار یه قسمت مطمئن میشم که اون قسمت به درستی روی برنامه‌های مخصوص پادکست در دسترسه. البته این موضوع ممکنه تا چند ساعت بعد از انتشار هم طول بکشه. اگر عجله داشته باشم در سایت iTunes Connect میرم و دکمه رفرش رو میزنم. بعد از اینکه مطمئن شدم همه چی داره درست کار میکنه درب لپ‌تاپ رو میبندم و تمام.
خلاصه
- ضبط صدا: هدفون شیائومی / میکروفن لپ‌تاپ / گوشی
- ضبط گفتگو: اسکایپ - سایر گزینه‌ها: گوشی / استفاده از AudioHijack
- ویرایش صدا: Audacity - سایر: GarageBand / Adobe Audition
- هاستینگ: Anchor - سایر: GoogleCloud / AWS / Archive
- تهیه کاور: Gimp - سایر: فوتوشاپ
- ساخت کلیپ: Shotcut
- دستورات خط فرمانی کاربردی
- فشرده‌سازی عکس: convert
- تبدیل فرمت‌های مختلف به هم: ffmpeg
- وبسایت رادیو دال
- ساخته شده با Jekyll
- هاست شده بر روی Github Pages
- سرو شده توسط Netlify
- انجمن: NodeBB
- ویرایش تگ: MusicBrainz Picard
